Is het alfabet het moeilijkste aan het Russisch?

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is het alfabet zeker niet het grootste struikelblok. Sommige letters, zoals de о, zijn precies hetzelfde als in het Latijnse alfabet. Andere letters zien er wel anders uit, maar zijn in feite dezelfde letters in een ander jasje. Wanneer je het Russische woord ‘ресторан’ translitereert naar ons Latijnse schrift, krijg je ‘restoran’. De letters corresponderen hier één op één met elkaar. Handig en makkelijk woord trouwens: het betekent ‘restaurant’. Er blijft ook nog een categorie letters en tekens over die wel echt nieuw zijn ten opzichte van ons alfabet, zoals de щ, de ц en het ‘zachte teken’ ь.

Ik raad iedereen die naar Rusland gaat en geen Russisch kent, aan om in elk geval even de moeite te nemen om het alfabet te leren. Dan krijg je een aantal handige woorden al (bijna) cadeau, bijvoorbeeld (klik verderop op de antwoorden voor een transliteratie en/of vertaling):

метро

автобус

музей

кафе

Maar helaas zijn niet alle woorden zo gemakkelijk. Terwijl je bijvoorbeeld bij het leren van Duitse woorden vaak profiteert van het Nederlands, en bij Spaans van het Frans, tref je in het Russisch veel minder woorden aan die je kunt herleiden tot een Germaanse of Romaanse taal (talen als Engels, Duits en Frans, die het bekendst zijn voor de meeste Nederlanders). Vooral de werkwoorden zijn praktisch allemaal ‘nieuw’.

De grootste drempel om snel Russisch te leren is echter de grammatica. De werkwoordsvervoegingen hebben in het Russisch meer vormen dan in Germaanse en Romaanse talen en alle naamwoorden worden verbogen, eveneens met meer verschillende vormen dan in welke Germaanse of Romaanse taal dan ook.

Hier staat tegenover dat de woordvolgorde net als in het Nederlands flexibel is, en de uitspraak zeer regelmatig. Wanneer je je bepaalde principes en klanken eenmaal eigen hebt gemaakt, kun je elk Russisch woord uitspreken, mits je de klemtoon weet. Het is dus niet zoals in het Engels, waar bepaalde lettercombinaties (zoals ‘ough’ en ‘ear’) op drie of vier manieren kunnen worden uitgesproken.

Vertalen uit het Russisch

Toen de Engelse schrijver Lewis Carroll (bekend van Alice in Wonderland) op weg was naar Rusland, leerde hij in de trein van een medereiziger het woord

защищающихся.

Carroll schrijft (in zijn Journal of a tour in Russia in 1867):

…which, written in English letters, is Zashtsheeshtshayoushtsheekhsya: – this alarming word is the genitive plural of a participle, and means “of persons defending themselves”.

Dat dit woord in de transliteratie zo lang wordt, komt vooral door de letter щ, die hier in het Engels wordt weergegeven met ‘shtsh’ en in het Nederlands meestal met ‘sjtsj’, al komt gewoon ‘sj’ dichter in de buurt van de werkelijke uitspraak.
Maar de Nederlands vertaling is nog een woord langer: “van mensen die zich verdedigen”.

Russisch is een compacte taal. Het kent geen lidwoorden, en bepaalde betekeniselementen worden met een verbuiging of vervoeging uitgedrukt in plaats van met losse woorden, zoals ook uit het voorbeeeld van Lewis Carroll blijkt. Een ander voorbeeld: in de zin ‘ik snijd met een mes’ wordt ‘met een mes’ in het Russisch in één woord weergegeven.

In het Russisch zijn dus vaak minder woorden nodig om hetzelfde uit te drukken. Dit is een van de redenen dat de kosten voor een vertaling uit het Russisch per woord hoger liggen dan die voor een vertaling uit het Engels. Een andere reden is de extra investering in tijd en geld die nodig is om je de taal goed eigen te maken.

Wie die investering niet wil of kan doen, en toch toegang wil tot Russische boeken of andere teksten, kan gelukkig een beroep doen op vertalers, onder wie bovengetekende.

Een van de eerste wapenfeiten uit mijn vertaalcarrière was de vertaling van Одноэтажная Америка (Odno-etazjnaja Amerika), een reisboek uit 1937 van het Russische schrijversduo Ilja Ilf en Jevgeni Petrov. De vertaling verscheen in 2002 onder de titel Amerika eenhoog bij de Wereldbibliotheek.

Ik wil graag dienen als schakel tussen dat prachtige Russisch en het trouwens ook heel mooie Nederlands.